Kölsche Orgenale? Wie mer mich et eeschte Mol noh inne frög, denk ich nor „Wat? Millowitsch?“. Jo, klor, dä muss mer unbedingk och esu nenne. Mer frög mich ävver noh ner Zigg, wie uns Kölle noch jet gemödlicher wor, ävver och vun Veränderunge gepräg.
Dat wigge 19. Johrhundert, sage mer vun de 1790’er bis zom Aanfang vum 20. Johrhundert es miets gemeint, wann mer noh „Orgenale“ gefrog weed. Alsu die Johr vun de Franzuse un de Preuße en unsem Städtche. En dä Zigg wähß Kölle vun wall 45.000 Enwonner op – mer gläuv et kaum – 400.000 Hätze, sie weld schlage, aan. Et es hügg de „gode aale“ Zigg, vun dä mer esu vill singe.
Em Foyer vum Hännesche sin klein Skulpture vun ener Rötsch Orgenale unger der Deck aangebraht. Beim letzte Besök dun ich se beluure un froge mich „Woröm wore die eigentlich esu, wie se wore?“ Off han die Kraade nix an de Föß, sin Suffköpp un irgendwie sozial opfällig.
Ich stüsse met nit winnig Möh op die Geschicht vum zweite vun rähts: der Orgels Palm.
Der Jan Jupp Palm, Sperzname Orgels Palm, kütt am 28. Aprel 1801 hee en Kölle op de Welt. Wie hä veer Johr ald es, stirv sing Mamm – noh der Nidderkunf vun singem drette Geschwisterche, geschwäch vum Schless. Betterärm. Trotzdäm, em Alder vun 10 Johr sprich hä kölsch un französisch fleeßend. Em Alder vun 10 Johr kunnt ich selvs nit ens ein Sproch „fleeßend“. Dat nor ens am Rand.
1815 liert hä Möler, Vergolder un Lackeerer. En der ganze Stadt deit hä alles bemole, vum Kirchegewölv bes Huuswäng, deit Freske repareere un deit se vergolde. Un noh Fierovend hät hä ungeloge zo dä Zigg noch Kraff un Intresse, Musikungerreech ze nemme.
Ävver de Preuße, die jetz ald et Regalt han, verlange vun alle wehrfähige Kääls met 20, dat se nohm Komiss gonn. Hä deit sich füge, weed „Schwatze Husar“ em 1. Leib-Husare Regiment Nr. 1. Wall e Johr es hä am Deene, wie hä Poss us Kölle erhäld: si Jugendleevche weed hierode – nit in. Tirek reis hä aan, kann ävver die Huhzigg am 12. Januar 1822 nit verhindere. Am nächste Dag reis hä bedröv un trotzig, wie e noch ärg jung Minschekind evvens sin kann, noh Greecheland un kämf för de Befreiung vun Greecheland vun de Türke. Et verschleiht in och en de Türkei selvs un noh Rußland. Dat kann mer singer Leeder entnemme, die hä hingerdren singe weed. Am Engk fingk hä sich 1827 als Militär-Rentner met ener Schossverletzung em Knee en Berlin widder.
Berlin, dat häld hä nit us. Ald drei Johr späder muss hä widder noh Kölle. Hä kann nit anders. Hee reech hä sich e Werkstatt en un triff ungeloge sing Jugendliebe, die meddlerwiel Witfrau es, widder un hierod si Cäcilia Hack doch noch. Wat e Glöck! – dat nit lang aanhäld. Em Johr 1839 es hä Witmann un Vatter vun veer Pänz, die hä allein optrecke muss. Och weil die Situation vertrack es, hierod hä et Deensmädche Sophia Kollgraf, dat im drei Zweierlingcher (!) un drei Einzelkindcher schenk. Rechnet ens – dat sin insgesamp 14 hungrige Mäge…
Esu kämf hä domet, luuter mih Zemmere zo bruche för sing Famillich un däm Schless vun singe Lück. Zo all däm Üvvel, han Möler keine leichte Stand. Opdräg sin schmal. De Schosswund em Knee schränk en luuter mih en. Dat sin ze vill Fronte. Hä kann singe Berof su nit mih usübe. Wor hä nie rich, weed hä jetz ärm. Zwei Kindercher verhungere. Dozo föht singe Äldeste e Lotterlevve: die zwei Enkelcher kann hä tirek met durchföödere. En Invaliderent weed im vum preußische Staat verwehrt. Der Sozialstaat es noch nit erfunge!
Ävver 1843 deit mer im ein vun de begehrte Konzessione för Drihorgelspiller gewähre – die zo dä Zigg vill Hungerligger notze.
Wie deit mer jetz esu en große Kinderschar ernähre bei esu vill Konkurrenz? – Endäm mer sich avhivv, et anders aangeiht: luuter genierlich rein gekleidt, strohlend wieße Hembkrage, blankgewichste Stivvele, en schwatze Jack, noh Husareaat geschnööt un en Bömmel-Mötz, esu trick hä würdevoll met große Schredd, luuter för allemann fründlich un löstig, off verfolg vun ener große Kinderschar, durch de Gasse vun Kölle un deit sich dat Geld för sich un sing Famillich erspille. Veer Johrzehnte lang.
Wie em huhe Alder met 80 Johr, die Drihorgel ze schwer weed, de Bein dat Geweech nit mih drage un hä dä Schwengel nit mih em konstante Rhythmus drihe kann, deit hä sich e Alpepanorama bastele, dat hä sich ömhänge kann. Dat dräht hä jetz durch de Stroße. Hä deit nit beddele, hä süff nit, hä weed zigglevvens nit stroffällig. Hä sorg för ene Invalid, dä hä es, ohne fremde Hölp för die riesig groß Famillich.
Unger Krahnebäume 11 am 29. Januar 1882 stirv hä, met 81 Johr.
Un mir bezeichne in lediglich als „Orgenal“? Wat doch gään met „orgenell“ ov „wetzig“ verwähßelt weed. Es hä eine dä mer vun bovve beluure un belächele darf? Ov es hä e Vürbeld, wann et Levve diffisil es?
Wä deit die Frog jetz wirklich noch stelle?
Mechel
–
Draußen ist es kalt und nass? www.koelschgaenger.net
Die Geschichte vom Orgels Palm findet sich sehr detailreich im wichtigen Werk von Reinold Louis. Das Buch „Kölner Originale“ ist im Greven-Verlag erschienen. ISBN 3-7743-0241-3
Hinterlasse jetzt einen Kommentar